De werking van kruiden
Kruiden worden vooral voorgeschreven op basis van de werking van hun actieve bestanddelen (de inhoudsstoffen). Maar er komt meer kijken bij de keuze van een kruidenmiddel: alléén de naam van een plant op een etiket zegt niets over de kwaliteit, werkzaamheid en vooral ook de veiligheid van een kruidengeneesmiddel. Het is daarom belangrijk om het etiket van het kruidenproduct goed te lezen.
Inhoudsstoffen
De inhoudsstoffen van een plant bepalen de werking van een kruid. Van veel planten worden alleen bepaalde delen gebruikt, zoals de bladeren, bloemen of de wortels, maar soms ook de gehele plant. De verpakking moet daarom tenminste vermelden welke plantendelen gebruikt zijn. Maar ook hoeveel van de plant verwerkt is in het preparaat en hoeveel werkzame ingrediënten één dosering bevat. Bovendien hoort duidelijk vermeld te zijn hoeveel een tablet of capsule bevat, of hoeveel druppels één dosis is. De grootte van een dosis hangt mede af van de kwaliteit van de plant: als de plant zelf weinig van de belangrijkste werkzame stoffen bevat, zal er meer van nodig zijn om een effect te bereiken.
Daarom zijn er dus soms grote verschillen in de dosering van een product. Waar de ene fabrikant kan aangeven dat een dagelijkse dosis 3 x daags 2 tabletten is, kan dit voor een ander product met dezelfde plant 3 x daags 1 tablet zijn.
↑ Terug naar boven
Van kruid naar product
De officiële naam voor een kruidenmiddel of kruidengeneesmiddel is fytotherapeuticum. Over het verschil tussen een middel en een geneesmiddel lees je verderop meer. Een fytotherapeuticum bevat als werkzame stoffen uitsluitend planten, delen van planten, of plantenmateriaal. Daarbij inbegrepen zijn vluchtige of vette oliën en sappen en dergelijke. Werkzame stoffen kunnen in ruwe of bewerkte vorm zijn gebruikt. Fytotherapie is de naam voor de professionele toepassing van plantaardige middelen met als doel de gezondheid te behouden of te bevorderen.
Veelgebruikte namen voor fytotherapeutica zijn kruidenproducten, plantaardige preparaten, kruiden(genees)middel, of plantaardig (genees)middel.
Enkelvoudige stoffen die uit planten geïsoleerd zijn vallen buiten de definitie van fytotherapeuticum.
Kruidenmiddel of kruidengeneesmiddel
Voor de Nederlandse situatie is het belangrijk om te weten dat een preparaat alleen dan een geneesmiddel is, als het door de overheid is geregistreerd. Het staat dan in het Register Verpakte Geneesmiddelen (RVG) met een RVG-nummer. De werking van zo’n middel is wetenschappelijk bewezen en in de aanbevolen dosering is het middel veilig. Ook houdt de overheid toezicht op de kwaliteit van geneesmiddelen.
Een speciale categorie is die van de traditionele kruidengeneesmiddelen. Dat zijn preparaten met (delen van) planten waarvan de werking (nog) niet wetenschappelijk bewezen is, maar die al heel lang – tenminste dertig jaar – worden toegepast. Ook deze middelen hebben een RVG-nummer.
Als er op de verpakking geen RVG-nummer staat vermeld, dan gaat het om een product dat geen geneesmiddel is, maar een kruidenpreparaat of voedingssupplement. Deze vallen onder de warenwet. De meeste kruidenpreparaten in Nederland zijn warenwetproducten en mogen dus ook geen geneesmiddel worden genoemd. Dit is de reden dat er zoveel verschillende producten bestaan met dezelfde plant of plantendelen als werkzaam bestanddeel. Niet alleen de samenstelling, maar ook de kwaliteit van deze producten kan zeer verschillend zijn. Het is daarom belangrijk om alleen producten te gebruiken van betrouwbare fabrikanten, en ook het advies te volgen dat deze fabrikant geeft over de dosering .
↑ Terug naar boven
Veiligheid
Kruiden zijn over het algemeen veilig om te gebruiken. Maar als je zelf kruiden in het wild plukt, moet je wel kennis van zaken hebben. Giftige plantensoorten zoals de boterbloem of digitalis zijn soms zomaar als onkruid mee geplukt in een handvol brandnetels. Voor medicinaal gebruik is het zelf plukken van een kruid niet aan te raden.
Kwalitatief goede kruidenextracten zijn vaak gestandaardiseerd op werkzame stof en nagekeken op vervuilende stoffen zoals zware metalen en aromatische koolwaterstofverbindingen uit uitlaatgassen.
De veiligheid van kruiden is afhankelijk van een juist gebruik. Te veel, te lang en te hoog doseren brengt risico’s met zich mee. Niet alle kruiden kunnen zonder meer worden ingenomen bij zwangerschap of borstvoeding. Evenmin kunnen ze zonder meer ingenomen worden door kinderen. Dit soort informatie moet in de gebruiksaanwijzing op de verpakking van het product staan.
Lees altijd vóór het kopen van een product het etiket. Let niet alleen op de gebruiksaanwijzing maar ook op de waarschuwingen. Die kunnen gaan over bijwerkingen en mogelijke interacties (wisselwerkingen) met geneesmiddelen. Door interacties kan het effect van een geneesmiddel minder worden, of juist ongewenst versterkt. Dat geldt vooral voor ouderen die geneesmiddelen gebruiken; ook hun verzorgenden dienen hierop alert te zijn.
Lees ook altijd de productinformatie in de verpakking – de bijsluiter.
Als je onder behandeling bent van een arts, vertel dan welke kruidenpreparaten je gebruikt en vraag of ze gecombineerd mogen worden met je geneesmiddelen. De arts kan dit voor je nagaan. Je kunt de vraag ook aan je apotheker stellen; die zoekt dit dan voor je uit.
↑ Terug naar boven
Kwaliteit
In de warenwet staat onder andere dat producenten de kwaliteit en veiligheid van geleverde (kruiden)preparaten moeten kunnen verantwoorden. Producenten zijn hier zelf verantwoordelijk voor. Zo moeten ze de noodzakelijke controles doen, zoals het beoordelen van analysecertificaten van grondstoffen. Ook moeten ze laboratoriumonderzoek - bijvoorbeeld om te controleren op vervuilende stoffen – (laten) uitvoeren. De Nederlandse Voedings- en Warenwet Autoriteit (NVWA) voert steekproefsgewijs controles uit op het hele bereidingsproces, inclusief de verpakking van het eindproduct. De NVWA verricht ook onderzoek op monsters van zowel grondstoffen, hulpstoffen als het eindproduct.
Om de kwaliteit van kruidenpreparaten te kunnen beoordelen is het belangrijk om de kwaliteit en zuiverheid van de gebruikte grondstoffen te bepalen. Die staan beschreven in de Europese Farmacopee, een handboek dat ook in Nederland rechtsgeldig is. Als producenten gebruik zouden maken van de plantenmonografieën (uitvoerige beschrijving van één plant) van de Europese Farmacopee, en uitsluitend plantenmateriaal zouden gebruiken dat aan deze eisen voldoet, zou er geen onduidelijkheid zijn over de kwaliteit en zuiverheid van kruidenproducten. Maar lang niet alle vaak gebruikte planten(delen) zijn beschreven in de Europese Farmacopee. Bovendien is die bedoeld als naslagwerk voor apothekers bij de bereiding van geneesmiddelen. Kruidenpreparaten zijn echter geen geneesmiddelen, zodat de gebruikte grondstoffen ook niet hoeven te voldoen aan regels voor de bereiding van geneesmiddelen.
De Good Manufacturing Practise (GMP) is een kwaliteitsborgingssysteem voor onder andere de farmaceutische industrie. Werken volgens de richtlijnen van GMP is geen eis bij de productie van kruidenpreparaten. Fabrikanten van warenwetproducten dienen zich echter wel te houden aan de regels voor warenwetproductie. En dat is volgens de richtlijnen van Hazard Analysis and Critical Control Points (HACCP): een systeem van risico-analyse. Het voldoen aan de HACCP-regels garandeert nog niet dat een product van de juiste kwaliteit is. Bijvoorbeeld: een fabrikant kan elk onderdeel van een proces vastleggen en analyseren op potentiële risico’s, maar als de gebruikte plantendelen niet voldoende - of juist teveel - aan werkzame ingrediënten bevatten, heeft men weliswaar schijnbaar een mooi product, maar de werkzaamheid is onvoldoende gewaarborgd.
Daarom is het van essentieel belang dat een fabrikant goede kennis heeft van de planten die in zijn producten worden verwerkt. Daarnaast is het belangrijk dat de fabrikant zijn grondstoffen niet alleen betrekt van een betrouwbare leverancier, maar ze ook zelf vóór verwerking onderzoekt. Controles op identiteit, gehalte aan bepaalde werkzame bestanddelen of ‘markers’ kunnen plaatsvinden met behulp van ESCOP, EMA (European Medicines Agency.
Waar kun je op letten als je een goed preparaat wilt kopen?
- De etikettekst moet in het Nederlands zijn. Koop geen buitenlandse producten via het internet. De wijze waarop deze via internet beschikbare producten op hun kwaliteit zijn gecontroleerd is niet duidelijk.
- Het etiket moet specifiek de Latijnse naam vermelden, de precieze gebruikte delen van het kruid en de hoeveelheid per tablet. Bijvoorbeeld: rode zonnehoed (Echinacea angustifolia radix) 500 mg.
- Koop kruiden van gerenommeerde merken; die hebben een afdeling om de kwaliteit van de kruiden actief te controleren. Het gaat bij de kwaliteit van kruiden niet altijd om wel of niet biologische teelt, maar om wel of niet verontreinigd met oplosstoffen, zware metalen, pesticiden, giftige koolwaterstofverbindingen en de actieve controle hierop.
