Wat is fytotherapie?
Kennis over geneeskrachtige planten is al heel oud. Niet alleen de Egyptenaren, Indiërs en Chinezen maakten eeuwen geleden al gebruik van deze kennis, maar ook de oude Grieken, Romeinen, Arabieren en – iets later – in West-Europa de kloosterorden. Tradities zijn beschreven en doorgegeven aan latere generaties, zodat deze niet verloren zijn gegaan. Daarom kennen we vandaag de dag nog steeds het gebruik van geneeskrachtige planten uit zowel het Oosten als het Westen.
De term fytotherapie werd voor het eerst begin vorige eeuw geïntroduceerd door de Franse arts Henri Leclerc. Hij stelde voor dat het bij fytotherapie gaat om de wetenschappelijke toepassing van geneeskrachtige planten bij aandoeningen van mens en dier. Dat betekent dat fytotherapie in principe altijd aansluit op het medische model zoals dat wordt onderwezen op de universiteiten.
Definitie fytotherapie
Fytotherapie is het behandelen, verminderen of voorkomen van aandoeningen bij mens en dier met geneeskrachtige planten, delen van planten (bladeren, bloemen, zaden, wortels) en de bereidingen daarvan. Bij het kiezen van een geneeskrachtige plant (een fytotherapeuticum) zal gelet moeten worden op:
- de kwaliteit van de plant en de bereiding daarvan
- de werkzaamheid van de plant en de manier van bereiden
- de veiligheid van de plant en de bereidingen
Fytotherapie en het verschil met andere kruidentherapieën
Aromatherapie, gemmotherapie en bachbloesemtherapie maken allemaal gebruik van (delen van) planten. Bij gemmotherapie wordt alleen gebruik gemaakt van de knoppen of jonge loten. Aromatherapie maakt gebruik van het geurende deel van een kruid: de etherische olie. Bachbloesemtherapie is niet direct gebaseerd op fytotherapie, maar op energetische principes waarbij de bloesems van planten geassocieerd worden met specifieke gemoedstoestanden van de mens.
Homeopathie of fytotherapie
Er is een groot verschil tussen homeopathie en fytotherapie. In de homeopathie wordt gewerkt vanuit een holistische benadering waarbij een homeopathisch geneesmiddel gekozen wordt op basis van een gelijkende werking als de klachten van de cliënt. Hierbij wordt naar de totaliteit van de persoon gekeken: emoties, ziektegeschiedenis en fysieke klachten. Homeopathie maakt gebruik van gepotentieerde (verdunde en geschudde) preparaten, zowel vloeibaar als vast, vaak op basis van planten, maar niet altijd.
↑ Terug naar boven
Wat is een fytotherapeut?
Natuurgeneeskundigen, antroposofische artsen, sommige huisartsen, herboristen (kruidenkundigen) en complementair werkende therapeuten schrijven kruiden voor en geven professioneel advies. Kijk hier voor een overzicht van behandelaars en specialisten op het gebied van fytotherapie.
Het beroep fytotherapeut is in Nederland geen beschermd beroep. Iedereen mag zich fytotherapeut of herborist noemen. Beoefenaars van de kruidengeneeskunde zijn in de regel aangesloten bij een van de verschillende beroepsverenigingen voor de natuurgeneeskunde, bijvoorbeeld:
- Beroepsvereniging voor Natuurgeneeskundig werkende Professionals NWP
- Landelijke Vereniging Natuurgeneeskundig Therapeuten LVNT
- Vereniging ter Bevordering van Alternatieve Geneeswijze VBAG
- Artsen Vereniging Integrale Geneeskunde AVIG
- Beroeps- en Belangenvereniging Orthomoleculaire Geneeskunde MBOG
- Vereniging van Kruidenkundigen Herboristengilde
Deze beroepsverenigingen stellen eisen aan hun leden. De eisen verschillen per beroepsvereniging. Het gaat om bijvoorbeeld medische basiskennis op basis van de PLATO-eisen. In de PLATO-eisen staat welke medische en psychosociale basiskennis een behandelaar moet hebben. Dat is kennis op hbo-niveau, bijvoorbeeld over de anatomie van het menselijk lichaam. Een deel van deze zorgprofessionals is lid van de Nederlandse Vereniging voor Fytotherapie NVF. De NVF is een wetenschappelijke vereniging voor fytotherapie.
Kruiden kunnen vanuit verschillende benaderwijzen voorgeschreven worden. Een acupuncturist zal vanuit de traditionele Chinese geneeskunde kruiden op een andere manier inzetten dan een behandelaar in de uit India afkomstige Ayurveda. Op deze website gaan we uit van het gebruik zoals we dat kennen in de Europees-Westerse (volks)traditie en gebruik op basis van wetenschappelijke kennis.
Kruiden lenen zich ook goed voor zelfzorg, mits de klachten licht en van voorbijgaande aard lijken te zijn.
↑ Terug naar boven
Kruidengeneesmiddel of voedingssupplement
Er zijn verschillende Europese wetten waaronder een kruidenproduct verkocht kan worden. In tegenstelling tot andere landen in Europa kan in Nederland een verkoper zelf bepalen hoe hij het product in de markt wil zetten, en daarmee samenhangend aan welke wetgeving voldaan moet worden. Een kruidenmiddel kan als (traditioneel) kruidengeneesmiddel, als voedingssupplement (eventueel in combinatie met andere kruiden, vitamines en/of mineralen), als medisch hulpmiddel of bij uitwendig gebruik als cosmetisch product op de markt aangeboden worden.
Een kruidenpreparaat dat valt onder de warenwet is een voedingssupplement. Specifiek voor kruiden is er een aanvullende wet van kracht: het Warenwet besluit Kruidenpreparaten (2011 met latere aanvullingen), meestal aangeduid als Kruidenbesluit. Mede hierdoor worden deze voedingssupplementen dan ook kruidenpreparaten genoemd, maar het zijn wettelijk bezien voedingssupplementen, waarvoor extra veiligheidseisen gelden. Voedingssupplementen kunnen behalve kruiden ook andere actieve stoffen die bevorderlijk voor de gezondheid zijn bevatten; deze zijn bedoeld als aanvulling op de voeding. Meestal zijn dat vitamines en mineralen, maar het kunnen ook bijvoorbeeld visolie of probiotica zijn. Voedingssupplementen en kruidenpreparaten zijn vrij verkrijgbaar onder de warenwet. Er is geen recept voor nodig, maar ze komen ook niet in aanmerking voor vergoeding van de zorgverzekeraar.
Een klein aantal geneeskrachtige kruiden waarvoor voldoende wetenschappelijk bewijs van werkzaamheid bestaat, is volledig geregistreerd als geneesmiddel. Een kruidenmiddel kan in Nederland ook geregistreerd worden als het kruid in Europa minstens dertig jaar aantoonbaar veilig gebruikt wordt. De werkzaamheid van de plant moet voor deze “traditional use” registratie aannemelijk zijn.
Kijk hier voor meer informatie van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen over geregistreerde kruidengeneesmiddelen.
↑ Terug naar boven
Informatie op verpakkingen van kruidenproducten
Bij een geregistreerd kruidengeneesmiddel mag op de verpakking staan voor welke medische aandoening het product gebruikt kan worden.
Door wetgeving mag op de verpakking van de meeste voedingssupplementen niet staan waarvoor het gebruikt kan worden, tenzij veel wetenschappelijke onderbouwing beschikbaar is. Om consumenten te beschermen mag er geen onjuiste informatie op de verpakking staan. Soms kun je op de verpakking van een kruidenpreparaat toch lezen waarvoor het bedoeld is. In zo’n geval is nog geen besluit genomen of de indicatie op de verpakking vermeld mag blijven.
Wat in ieder geval wel op de verpakking moet staan van zowel een voedingssupplement als een kruidenpreparaat is een gebruiks- en doseringsadvies. Ook moet duidelijk op het etiket staan welke stoffen erin zitten.
Wil je meer weten over wetgeving van voedingssupplementen en kruidenpreparaten? De Voedsel- en Warenautoriteit heeft meer informatie over wetgeving.
↑ Terug naar boven
Zelfzorg of professionele zorg?
Met zelfzorg wordt het gebruik van zelfzorgmiddelen bedoeld. Het gaat om producten die je zonder recept kunt kopen bij de natuurwinkel, drogist of supermarkt. Je gebruikt bij zelfzorg deze middelen voor je klachten zonder het advies van een deskundige.
Kruiden lenen zich goed voor zelfzorg, mits de klachten licht en van voorbijgaande aard lijken te zijn. Kruiden hebben een geneeskrachtige werking en kunnen ingezet worden bij veel verschillende aandoeningen. Zelf dokteren kan en wordt wijdverbreid toegepast, maar sommige klachten lenen zich niet voor zelfzorg.
Bij welke klachten kun je zelf ‘dokteren’ en wanneer kun je beter professionele hulp zoeken? Het is niet makkelijker daar een kant-en-klaar antwoord op te geven, maar je kunt de volgende richtlijnen aanhouden:
Geen zelfzorg maar professionele zorg…
- als je zelf niets van gezondheid afweet
- als je niet weet waar je klachten vandaan komen of wat ze betekenen
- als je je klachten al lang hebt, en je bent er nog nooit voor naar een dokter geweest
- als klachten met bloed gepaard gaan
- bij baby’s, kinderen en ouderen
- als je – wanneer je eerlijk tegenover jezelf bent – weet of voelt dat je eigenlijk naar de dokter moet, maar het niet doet
- als je reguliere medicijnen gebruikt
- bij zwangerschap
↑ Terug naar boven
Manfred Richter
