‘De huisapotheek’ is het thema van de nieuwste uitgave van het Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie.

Aan de orde komen vragen als: wat te doen bij schurft? Welke voedingsmiddelen zouden niet mogen ontbreken in een gezonde voeding? Welke recepten gebruikte men vroeger?

Het nummer wordt geopend met een artikel over mogelijke botanische antwoorden op schurft. Schurft is aan een opmars bezig in ons land, met name in studentenhuizen. Mogelijk speelt resistentie tegen standaardmedicatie hierbij een rol. IN dit artikel wordt uitgezocht welke plantaardige alternatieven wellicht ook goed zouden kunnen werken. Hier leest u het hele artikel.

Verder een artikel over de veelzijdigheid van krenten en rozijnen.  Wie na het lezen tot aanschaf over wil gaan, kan het beste naar een biologische winkel gaan. Rozijnen blijken namelijk niet alleen ‘superfood’ te zijn, maar zijn vaak ook supervervuild, zo meldt onder andere Foodwatch in december 2022 [1].

Ook zoethoutwortel is een middel dat vaak in de huisapotheek te vinden is. Zoethout bevat natuurlijke antimicrobiële stoffen. Door het werkingsmechanisme te belichten, wordt duidelijk hoe een huismiddel als zoethoutwortel naast een clean label-conserveermiddel mogelijk ook een effectief middel kan zijn in de strijd tegen antibioticaresistentie.

Dan nog een artikel waarin Jiddische recepten uit de 17e eeuw tegen de pest toegelicht worden. Dit artikel laat onder andere zien dat ook talenkennis van belang is bij het doen van onderzoek naar historisch gebruik van planten.

Verder in deze editie een interview met NVF-lid Armelle Demmers, de rubriek Interacties over de mogelijke rol van carboxylesterases bij interacties en een oud recept om ‘slagwater’ te maken, dat vroeger bij allerlei acute situaties werd gebruikt. In Wet en Kwaliteit gaat het over het uitstel dat de wijziging in het Belgische plantenbesluit heeft opgelopen doordat Frankrijk bezwaar heeft gemaakt.

Tedje van Asseldonk sluit af met haar column over een ander resistentieprobleem, namelijk dat van schimmels.

Kijk hier voor meer inhoud en een gratis artikelen.

Beter zicht dankzij cacao: de doorbloeding van het netvlies bepaalt voor een belangrijk deel hoe scherp we zien, onder meer bij de overgang tussen dag en nacht, wanneer de ‘staafjes’ in het netvlies het overnemen van de kegelvormige cellen (de ‘kegeltjes’). Verschillende polyfenolen kunnen de perifere doorbloeding stimuleren. Een gerandomiseerde, placebogecontroleerde klinische crossover-studie met 37 deelnemers van gemiddeld 22 jaar zonder visusklachten onderzocht het effect van suppletie met polyfenolen uit bessen (een mix van gevriesdroogde frambozen, rode, zwarte en blauwe bessen) en uit pure, biologische, vetarme cacao (7% polyfenolen).

Het bleek dat vooral cacaoconsumptie het scherp zien verbeterde. Hierbij bleken flavanolen en theobromine in de cacao de belangrijkste inhoudsstoffen. Na inname van het bessenextract werd geen significant verschil met de controlegroep gezien. Geen van beide suppleties verbeterde het zicht bij, of de aanpassing aan, de overgang van licht naar donker.

REFERENTIE | Puell MC. et al. The acute effect of cocoa and red-berries on visual acuity and cone-mediated dark adaptation in healthy eyes. J Funct Foods. 2021;81:104435.

Bericht eerder gepubliceerd in Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2022 nr. 4.

Ayahuasca bij trauma: het is inmiddels bekend dat ayahuascarituelen kunnen bijdragen aan de geestelijke gezondheid van mensen met psychische problemen, waaronder verslaving en posttraumatische stressstoornis.* Recente ontwikkelingen kunnen wellicht helpen om de groep mensen die mogelijk goed op ayahuasca reageert beter te definiëren.

Ayahuasca is een brouwsel gemaakt van de planten Banisteriopsis caapi en Psychotria viridis of Diplopterys cabrerana. Deze planten bevatten respectievelijk een reversibele MAO-remmer (het alkaloïde harmine) en het psychedelische dimethyltryptamine. Gebruik van ayahuasca heeft invloed op de HPA-as, het serotonine- en dopaminesysteem en mogelijk ook de neuroplasticiteit en het resulteert in blijvende positieve gedragsveranderingen bij een deel van de ayahuascagebruikers [1].

In 2018 formuleerde onderzoeker Antonio Inserra een hypothese waarin hij uiteenzet hoe ayahuasca mogelijk kan helpen bij traumaverwerking via epigenetische beïnvloeding** van de Sigma1-receptor [2]. Deze Sigma1-receptor is betrokken bij processen als pijn, depressie, amnesie, verslaving en mogelijk zelfs de ziekte van Alzheimer.

Engelse wetenschappers hebben nu een eerste stap gezet in het bevestigen van deze hypothese [3]. Zij volgden 63 mensen gedurende zes maanden tijdens hun ayahuascarituelen. Hieruit bleek niet alleen dat de deelnemers zich mentaal beter gingen voelen, maar ook dat de DNA-methylatie van het gen dat codeert voor de Sigma1-receptor in deze periode toenam, met name bij mensen die psychisch traumatische ervaringen hadden meegemaakt tijdens hun kindertijd.

Dieronderzoeken hebben eerder al laten zien dat de alkaloïden in ayahuasca kunnen aangrijpen op de Sigma1-receptor [3]. De onderzoekers geven aan dat vervolgonderzoeken bij mensen zich hier meer op zouden moeten richten.

* Zie ook NTvF 2016 nr. 3 en 2018 nr. 4.
** Het activeren/reguleren van genen door middel van DNA-methylatie onder invloed van bepaalde ervaringen of omgevingsfactoren.

AUTEUR | CINDY DE WAARD
Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2022 nr. 3

REFERENTIES | [1] Perkins D. et al. Ayahuasca and Childhood Trauma: Potential Therapeutic Applications. In: Labate, B.C., Cavnar, C. (eds.) Ayahuasca Healing and Science. Springer, Cham. 2021: 99–115. doi.org/10.1007/978-3-030-55688-4_6. [2] Inserra A. Hypothesis: The psychedelic ayahuasca heals traumatic memories via a sigma 1 receptor-mediated epigenetic-mnemonic process. Front Pharmacol. 2018;9:330. [3] Ruffell SGD. et al. Ceremonial ayahuasca in Amazonian retreats – Mental health and epigenetic outcomes from a six-month naturalistic study. Front Psychiatry. 2021;12:687615.

De consumptie van hierba* of yerba mate, meestal afgekort tot ‘mate’, is zeer populair in de zuidelijke landen van Zuid-Amerika, voornamelijk vanwege de licht stimulerende werking. Het kent inmiddels ook een groeiende populariteit in Europa en de VS [1].

De drank wordt gemaakt van de gedroogde bladeren van Ilex paraguariensis. Deze struik groeit van oorsprong in Noord-Argentinië, Paraguay, Uruguay en Zuid-Brazilië [1]. Het kleingemaakte blad wordt traditioneel in een kalebas (de mate) gedaan, tot ruim een vingerdikte onder de rand, waar men warm water op schenkt van 70-80°C. Suiker, melk of andere kruiden kunnen naar wens worden toegevoegd. Men kan meerdere keren water bijschenken, tot de smaak eraf is. Het wordt gedronken door een stalen rietje met een zeefje aan het einde: de bombilla [1].

Mate bevat ongeveer tweehonderd inhoudsstoffen, waaronder mineralen, xanthinen, flavonoïden, anthocyanen en procyanidinen, fenolzuren en saponinen [1]. De actieve bestanddelen die verantwoordelijk worden gehouden voor de klinische activiteit zijn onder andere purinealkaloïden, polyfenolen, saponinen en mineralen [2].

De drank wordt gebruikt tegen vermoeidheid, angst en ter ondersteuning van het metabolisme, en stimuleert het centrale
zenuwstelsel [1]. Experimenteel aangetoonde werkingen bij regelmatig gebruik van mate zijn een beschermend effect op levercellen, stimulering van het centrale zenuwstelsel [1,2], ontstekingsremming [1,2] en een positief effect op het cardiovasculaire systeem [1,2]. Het stimuleert de vetverbranding en heeft een antidiabetisch effect [2]. Het gebruik wordt aangeraden bij de behandeling van obesitas en tijdens het sporten [1].

Mensen die gevoelig zijn voor koffie/cafeïne moeten rekening houden met het stimulerende effect en met mogelijke irritatie van de maag. Dit laatste is de reden dat sommige mensen er melk bij doen [3].

Het sociale gebruik van yerba mate is in veel gevallen vergelijkbaar met ons kopje koffie, met als grootste verschil dat de mate rondgegeven wordt en iedereen er om de beurt uit drinkt. Dat is misschien niet erg hygiënisch, maar het verhoogt wel de gezelligheid.

* Hierba betekent ‘kruid’ in het Spaans. Yerba is een meer fonetische spelling van hetzelfde woord. Mate slaat op de beker waar het uit wordt gedronken.

AUTEUR | MAAIKE VAN KREGTEN
Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2022 nr. 3

REFERENTIES | [1] Lutomski P. et al. Health properties of Yerba Mate. Ann Agric Environ Med. 2020;27(2):310-313. [2] Gawron-Gzella A. et al. Yerba Mate. A Long but current history. Nutrients. 2021;13(11):3706. [3] Dit is algemene kennis in de genoemde landen – MvK.

Kan je verlichting verwachten van citroenmelisse bij angststoornissen en depressies? Onderzoekers analyseerden tien wetenschappelijke artikelen om een antwoord op deze vraag te vinden.

Ongeveer een derde van alle mensen wordt getroffen door een angststoornis. Ook depressies komen veelvuldig voor: 300 miljoen mensen wereldwijd krijgen met deze ziekte te maken. Medicatie kan verschillende bijwerkingen hebben, vooral na langdurig gebruik. Kruidenproducten kunnen een goede aanvulling of vervanging zijn vanwege hun lage toxiciteit, minder bijwerkingen en toegankelijkheid.

CITROENMELISSE

Citroenmelisse wordt van oudsher gebruikt bij verschillende psychiatrische klachten. Van dit kruid zijn anti-angst, antidepressieve, slaapbevorderende – en neuroprotectieve effecten aangetoond.

REVIEW

Voor deze review zijn na een grondige screening tien artikelen overgebleven om geanalyseerd en met elkaar vergeleken te worden. Vijf onderzoeken bij in totaal 375 patiënten lieten een significante verlaging van de gemiddelde angstscore zien in de citroenmelissegroep in vergelijking met placebo. Drie onderzoeken met in totaal 233 patiënten toonden een significante vermindering van de gemiddelde depressiescore voor de citroenmelissegroep in vergelijking met placebo.

Als bijwerkingen zijn gemeld voor citroenmelisse: hoofdpijn, EEG-veranderingen, verminderde alertheid, slaapstoornissen en ontwenningsverschijnselen. Ook werd aangeraden om voorzichtig te zijn als patiënten een probleem hebben met de schildklierfunctie hebben, aangezien citroenmelisse mogelijk schildklierhormonen kan remmen. In het algemeen staat citroenmelisse echter bekend als veilig. Er zijn geen meldingen bekend van toxiciteit.

De conclusie van deze review is dat citroenmelisse bij angststoornissen en depressies symptomen kan verbeteren en goed wordt verdragen. Wel is er behoefte aan standaardisatie. Ook moet nog nader onderzocht worden wat de optimale dosis en gebruiksduur is.

Kijk hier voor een abstract van deze review.

Traditionele geneeskunde omvat veelal eeuwenoude kennis van geneeskrachtige planten vanuit de hele wereld. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bundelt deze kennis in het Global Centre for Traditional Medicine. De focus van het kenniscentrum ligt bij bewezen kennis, data en analyse, duurzaamheid en rechtvaardigheid en innovatie en technologie. Tegelijkertijd is respect voor lokaal erfgoed, hulpbronnen en rechten een leidend principe.

TRADITIONELE GENEESKUNDE

Naar schatting maakt 88% van alle landen gebruik van traditionele geneeskunde. Kruidengeneesmiddelen, acupunctuur, yoga en inheemse therapieën zijn hier voorbeelden van. Het is al eeuwenlang een integraal hulpmiddel voor gezondheid in gemeenschappen over de hele wereld. Het is nog steeds zeer belangrijk voor mensen met ongelijke toegang tot conventionele geneeskunde. De sociaal-culturele praktijk en het biodiversiteitserfgoed van deze geneeskunde zijn van onschatbare waarde voor de ontwikkeling van inclusieve, diverse duurzame ontwikkeling.

KENNISCENTRUM IN INDIA

Het kenniscentrum wordt gebouwd en gerund in Jamnagar, in de Indiase staat Gujarat. De Indiase overheid heeft hier US$ 250 miljoen voor uitgetrokken. Het centrum zal een toegankelijke, milieuvriendelijke en interactieve faciliteit zijn die wereldwijde tradities en moderne wetenschappelijke vooruitgang in de traditionele geneeskunde laat zien.

Kijk hier voor meer informatie.

Meidoornbessen als specerij, kattenkruid bij geitenvlees, gepekeld paardenbloemblad en iepenzaad in salades: wilde eetbare planten zijn een essentieel onderdeel van de voeding van mensen in het Middellandsezeegebied.

Riccardo Motti (Universiteit van Napels) heeft uitgezocht welke wilde planten in Italië worden gebruikt als smaakmaker in het eten. Het doel van zijn onderzoek was onder andere het documenteren van de plantenkennis met betrekking tot wilde kruiden en specerijen en het onderzoeken welke planten het meest worden gebruikt in het eten.

Op basis van 34 onderzoeken tussen 1963 tot 2020 vond hij 78 wilde soorten die in Italië worden gebruikt als kruid of specerij. De plantensoorten behoren tot 19 families en 49 geslachten. Lamiaceae (38,8%) is de meest genoemde familie, gevolgd door Amaryllidaceae (12,5%), Apiaceae (11,3%), Asteraceae (7,5%) en Rosaceae (6,3%). Het meest soortenrijke geslacht is Allium (9 soorten), gevolgd door Mentha (8), Thymus (6) en Salvia (5). Bladeren (63,0%) waren de meest gebruikte plantendelen, gevolgd door fruit (10,9%) en bloemen (8,7%). De overige delen (onder andere bollen, zaden en wortels) zijn goed voor 17,4% in totaal.

Op basis van de verkregen resultaten maakte Motti een overzicht met daarin de soort, familie, volksnaam, gebruikte plantendelen, Italiaanse regio waar het gebruik van de soort is gemeld, bibliografische citaten en therapeutische toepassingen.

Motti concludeert niet geheel verrassend dat de wilde planten die als kruiden en specerijen worden gebruikt de Italiaanse volkskeuken verrijken. Ondergetekende auteur zou willen toevoegen dat de therapeutische indicaties die Motti aangeeft erg onvolledig zijn, maar de culinaire toepassingen zijn des te interessanter.

Kruiden gebruiken voor een goede mondgezondheid, heeft dat zin? Uit onderzoek blijkt dat bepaalde kruiden wel degelijk kunnen helpen om o.a. tandplak te voorkomen.

Aanwezigheid van een pathogene biofilm in de mond, ofwel tandplak, is in verband gebracht met het ontstaan van gaatjes en ontstekingsgerelateerde aandoeningen waaronder gingivitis en periodontitis. Het voorkomen van biofilmvorming is daarom een van de strategieën om de mondgezondheid te verbeteren. Uit klinische onderzoeken blijkt dat toepassing van groene thee en granaatappel hier mogelijk een rol bij kunnen spelen.

Een biofilm wordt gecreëerd door micro-organismen zoals bacteriën en schimmels, en heeft als doel de erin aanwezige microben te beschermen tegen invloeden van buitenaf, zoals antibiotica en het immuunsysteem van de gastheer. Het is in de praktijk dan ook een uitdaging om een biofilm met succes af te breken. Wetenschappers hebben op basis van 47 humane studies bekeken welke planten mogelijk een rol kunnen spelen in het verbeteren van de mondgezondheid door het remmen van biofilmvorming.

Verschillende planten(extracten) hebben effect op het verminderen van biofilm, het aantal ongunstige bacteriën in de mond, tandvleesbloedingen en ontstekingen. Groene thee (Camellia sinensis) is het vaakst onderzocht, maar ook Aloë vera, kamille (Matricaria chamomilla), goudsbloem (Calendula officinalis) en granaatappel (Punica granatum) kunnen de mondgezondheid verbeteren. Onder meer doordat deze planten rijk zijn aan polyfenolen hebben ze een antioxidatief effect en kunnen zo ontstekingen doen verminderen. Groene thee en granaatappel hadden het grootste ontstekingsremmende effect, waarbij groene thee tevens het genezen van aften versnelt.
Interessant was dat het gebruik van tea tree (Melaleuca alternifolia) wel ontstekingen in de mond kan remmen, maar geen invloed heeft op de hoeveelheid tandplak.

Kruiden voor een goede mondgezondheid kunnen op verschillende manieren worden toegepast. Veelgebruikte en gemakkelijke methoden zijn het gebruik als mondwater, tandpasta, gel, kauwgom of poeder. In de bekeken studies werden de planten gemiddeld gedurende drie maanden gebruikt. De wetenschappers geven aan dat gebruik van de beschreven planten veelbelovend is, omdat deze toepassing in de praktijk zelden leidt tot het ontstaan van antibioticaresistentie. Bovendien leidt het gebruik ervan niet tot bruine vlekken op de tanden, een ongewenst bij-effect dat het in de tandheelkunde vaak gebruikte ontsmettingsmiddel chloorhexidine wel heeft.

AUTEUR | CINDY DE WAARD
Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2022 nr. 2

REFERENTIE | Dos Santos Cardoso VF. et al. Efficacy of medicinal plant extracts as dental and periodontal antibiofilm agents: A systematic review of randomized clinical trials. J Ethnopharmacol. 2021;281:114541

Door de transitie naar een biobased en circulaire economie neemt de behoefte aan biomassa als bron van grondstoffen en chemicaliën toe. De teelt van vezelhennep staat daarom opnieuw in de belangstelling vanwege de veelzijdigheid van het gewas. De vezels uit de stengel worden bijvoorbeeld gebruikt voor textieltoepassingen en plantinhoudsstoffen uit de bladeren en bloemen (o.a. cannabidiol [CBD]) worden gebruikt als voedingssupplement vanwege de gezondheidsbevorderende eigenschappen.

Vezelhennep bevat, naast het bekende CBD, echter nog een veel breder scala aan plantinhoudsstoffen waaraan gezondheidsbevorderende effecten worden toegeschreven. Afhankelijk van het productie/extractieproces en de gebruikte cultivars komen de andere plantinhoudsstoffen in meer of mindere mate in de producten terecht. Vanuit de producenten van vezelhennep extracten is er vraag naar betere karakterisatie van hun extracten en er is behoefte aan meer kennis over de gezondheidseffecten van de extracten zodat de toepasbaarheid vergroot kan worden.

INHOUDSSTOFFEN HENNEP MET GEZONDHEIDSBEVORDERENDE EFFECTEN

In samenwerking met de HAN University of Applied Sciences en het MKB is een RAAK-mkb-project opgezet. Het doel van het RAAK-project is om een relatie te leggen tussen samenstelling aan secundaire plantinhoudsstoffen van verschillende vezelhennepextracten en de gezondheidseffecten van deze extracten.

Om dit doel te bereiken zal er onderzoek gedaan worden naar de invloed van verschillende extractiemethodes, cultivars en bewaarmethodes op de samenstelling aan plantinhoudsstoffen en zal een nieuwe methode voor het verkrijgen van plantinhoudsstoffen doorontwikkeld worden. Deze extracten worden vervolgens getest op hun effecten op de humane gezondheid middels een unieke combinatie aan modelsystemen om de relatie te kunnen leggen met specifieke samenstelling. Veroudering is hierbij als overkoepelend thema gekozen, omdat het in de vergrijzende samenleving steeds relevanter wordt om gezonder oud te worden. Subthema’s in het project zijn afweerfunctie, neuro-inflammatie en spierfunctie.

De resultaten zullen worden toegepast om nieuwe, beter gekarakteriseerde extracten op de markt te kunnen brengen. Tevens is dit project, door het multidisciplinaire karakter, uitermate geschikt om een hybride leeromgeving te ontwikkelen waarin studenten worden geleerd om multidisciplinair te werken.

Vanuit de NVF zal prof. dr. Renger Witkamp deelnemen aan het RAAK-MKB-project ‘Plantinhoudsstoffen uit vezelhennep’.

De mate van innovatie in een bepaalde sector wordt vaak aangeduid met de groei in het aantal patenten. Op dit moment worden circa 6,2% van het aantal plantensoorten en 0,4% van het aantal paddenstoelensoorten genoemd in patenten. Vooral voor de laatste groep lijken dus nog veel mogelijkheden open te liggen. Een internationale groep van twaalf wetenschappers bracht de mogelijkheden en problemen hierbij in kaart.

In theorie kan het patenteren van innovaties rond planten en schimmels meer welvaart en welzijn naar een gebied brengen
en een stimulans zijn voor het behoud van biodiversiteit. Het belang van het behoud van deze soorten en van de traditionele kennis hierover is daarbij heel duidelijk. Om soorten te behouden kunnen ze bijvoorbeeld worden geteeld in plaats van planten in het wild te verzamelen, wat ten goede komt aan de biodiversiteit. Dit alles vereist echter wel goed functionerende wetten en politieke afspraken over toegang tot deze kennis en het delen in de opbrengsten [1]. Hieromheen ontstaan nogal eens controverses, zoals rond Hoodia-, Pelargonium– en Carapa-soorten. De biodiversiteit zit vaak in arme landen, terwijl de rijke landen de patenten vastleggen. Zo zijn Nederlandse bedrijven bijvoorbeeld betrokken bij een kwestie rond Eragrostis tef (Zucc.) Trotter, oftewel teff [2].

Teff werd als graansoort duizenden jaren geleden in Ethiopië gedomesticeerd. Na fermentatie wordt er injera van gemaakt,
een luchtig plat brood. Het Nederlandse bedrijf Health and Performance Food International (HPFI) vroeg in 2003 in Nederland en in 2004 in Europa patent aan op de verwerking van teffbloem en op de hieraan gerelateerde producten. In 2005 sloot HPFI een contract met Ethiopische instituten voor biodiversiteitsbehoud en landbouwonderzoek over het delen van de opbrengsten, zowel financieel als intellectueel. In ruil kreeg HPFI toegang tot veel Ethiopische teffvariëteiten. In 2007 werd het HPFI-teffpatent Europees toegekend.

De gang van zaken leek voorbeeldig, maar in 2009 ging HPFI failliet en werd het contract ontbonden. Tot dan toe had Ethiopië
niet meer dan €4000,- ontvangen. De HPFI-eigenaren hadden echter hun intellectueel eigendom tevoren al overgedragen
aan nieuwe bedrijven, waar ze ook eigenaars van waren. Deze gingen door met de productie van teffbloem en andere teffproducten, ook in andere landen. Zo ontliepen ze de gemaakte afspraken. Het patent sluit alle andere partijen, Ethiopië incluis, uit van productie en verkoop in de landen waarvoor het geldt. Het maakt het ook onmogelijk voor Ethiopië om met
andere partijen in zee te gaan voor wat betreft teff.

In 2014 klaagden de voormalige HPFI-directeuren, nog steeds de patenteigenaars, de Nederlandse bakkersfirma Bakels aan
die het patent ontdook met eigen teffproducten. In 2018 volgde de uitspraak: de Nederlandse rechter concludeerde dat de HPFI-patenten ongeldig zijn, omdat ze innovatie ontberen [3]. Maar ze gelden nog wel in België, Duitsland, Oostenrijk, Italië en het VK. De Ethiopische openbare aanklager kondigde in 2018 aan dat hij deze zaak aanhangig gaat maken bij het ICC International Court of Arbitration in Parijs [2].

Simmonds et al. beschrijven voor Chinaeen gunstiger situatie. Daar worden veel planten en paddenstoelen traditioneel
gebruikt, zowel in de voeding als in de geneeskunde. En dat is goed vastgelegd, onder meer in farmacopees, waardoor biopiraterij minder kans heeft. Er zijn veel Chinese innovaties met planten en schimmels vastgelegd in patenten, honderden voor elk van de belangrijkste exportkruiden, maar dit gaat tenminste niet ten koste van het traditioneel gebruik [2].

AUTEUR | TEDJE VAN ASSELDONK
Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2022 nr. 1

REFERENTIES | [1] Enkele belangrijke internationale afspraken zijn: Nagoya protocol, Aichi targets en Treaty on genetic resources (ao.org/ plant-treaty/en). [2] Simmonds MSJ et al. Biodiversity and patents: Overview of plants and fungi covered by patents. Plants, People, Planet. 2020. [3] Uitspraak. Ancientgrain B.V. versus Bakels 2018. Zaak: C/09/472888/HAZA14-1019. Geraadpleegd: 8-12-2021.